CRNOGORSKA KUHINJA
ZDRAVA EKOLOŠKA HRANA



Crnogorci su dobri i pažljivi domaćini. Kad očekuju gosta, u znak dobrodošlice, po starom običaju, širom otvore vrata ili kapiju. Gosta nude najboljom hranom i pićem koje imaju u kući, smještaju ga na najbolje mjesto za stolom i trude se da mu vrijeme koje provede u njihovom domu bude što prijatnije.
Ako znate gdje neko živi u Crnoj Gori, pogodićete i šta jede. Kuhinja se pokorava reljefu i uzima ono što priroda nudi. Kulinarstvo Crne Gore na najbolji način sabira darove Mediterana i blaga sjevernih planina. Vjerno je tradiciji, a opet, otvoreno za eksperiment. U restoranima će te naći osnovnu evropsku kuhinju, ali evo šta obavezno treba da probate: za ručak jagnjeće ili jareće pečenje ispod sača, pivski kajmak, bistru riblju supu i ribu lešo, pečenog krapa i dimljene ukljeve. Onda sve to zalijete vinom Vranac ili Krstač, zasladite sirnicom, breskvom ili lubenicom; popodne se opustite uz Nikšićko pivo, a predveče obodrite lozovom rakijom, uz pršut, kozji sir, paradajz i žučenicu. Ako ste za jaču večeru dodajte barbune u tavi ili gofa na žaru. Vrlina primorske kuhinje je mediteranska umjerenost. Počiva na žitaricama, ribi i maslini. Ribari love u priobalnom pojasu malim i srednjim barkama, ne upuštajući se u velike dubine. Najčešće se u mreži nađe barbun, a ako se posreći i zubatac, arbun, orada. Od sredine ljeta počinju ribarske radosti: nailazi riba-putnica, od malih gofića-porci- jaša, do cipola, palamida, lica, gofova i lampuga, da bi se krajem ljeta lovila velika jata širuna i srdela.

Velik broj restorana sa nacionalnom kuhinjom ne samo da spremaju hranu na ognjištu, onako kako su to radili stari Crnogorci, već i svojim arhitektonskim rješenjima prenose atmosferu tradicionalnih crnogorskih kuća. Primorske i kontinentalne kuće najčešće su bile od kamena, a nasred kuhinje se nalazilo ognjište iznad koga su visile verige. Neke kuće su imale još jedno, malo uzdignutije ognjište na kome se pekao hljeb. Iznad ognjišta se takođe sušilo meso.
U planinskim predjelima građene su kolibe, brvnare i savardaci, takođe sa ognjištima. Porodice su u staro doba jele za niskom trpezom, sjedeći na tronošcima ili u najboljem slučaju, na stolovačama sa izrezbarenim polukružnim naslonima.

Pod vrhom planine Lovćen nalazi se selo Njeguši, poznato po brojnim specijalitetima: pršutu, siru, kastradini (ovčijem suvom mesu) i kobasici. Pršut se pravi od svinjskog mesa, a poseban ukus i aromu dobija zahvaljujući mješavini morskog i planinskog vazduha i drvima koja se lože za njihovo sušenje.
Maslinovo ulje je obilježje primorske kuhinje, a najzdravije je ono dobijeno hladnim cijeđenjem. Najfinije ulje je extra virgin (ekstra djevičansko) jer se proizvodi iz prvog cijeđenja maslina. Kiśelost ne prelazi 1%.
Zahvaljujući sočnim i bogatim pašnjacima Durmitora, Sinjajevine i Bjelasice, mliječni proizvodi i meso planina crnogorskog sjevera pravi su generator životne energije. Bez premca su ukusi jagnjetine pod sačem, pastrmke spremljene na žaru ili u kiśelom mlijeku i raznovrsne divljači. Uz tradicionalna planinska jela kačamak i cicvaru odlično ide domaće kiśelo mlijeko.
Sač je veliki metalni poklopac u obliku plitkog zvona kojim se prekriva tijesto za hljeb ili meso za pečenje, a na koji se potom nabacuje pepeo i žar. Restorani širom Crne Gore preuzeli su ovaj tradicionalni način pečenja ispod sača, kojim meso ostaje sočno, a krompir se bogati ukusom mesa.

Osnovni načini na koja se priprema riba jesu na gradele, lešo, brodet i pržena. Riba na gradele priprema se na roštilju. Tokom pečenja premazuje se aromatičnim travama, najčešće ružmarinom. Služi se uz preliv od bijelog luka, peršuna i maslinovog ulja, uz povrće i salatu. Riba lešo kuva se u vodi kojoj se dodaju i ulje, vinsko sirće, luk, lovor i ostali začini. Poslužuje se sa kuva nom krtolom ili blitvom i idealan je izbor za večeru. Brodet se pravi od više vrsta ribe (krnja, škarpina, murinja, skakva, sipa). Uz njega se kao prilog servira palenta- jelo od kukuruznog brašna.
Na Skadarskom jezeru najviše se love krap i sitna ukljeva koja se, zbog ulova u velikim količinama, suši. Specijaliteti jezerske kuhinje su krap u tavu, spremljen sa suvim šljivama, jabukom i dunjama, krap pečen na luku, jegulja na orizu, jegulja na ražnju. Naročito je cijenjen dimljeni krap, a dugo se pamti i ukus sušenih ukljeva, lagano prženih ili kuvanih i spremljenih "na salatu".

Crmnica je kultno ime u crnogorskom vinogradarstvu: kolijevka, autohtonih sorti vinove loze - vranca i krstača i mjesto sa dugom tradicijom proizvodnje vrhunskih vina i rakije. Nedaleko od Skadarskog jezera, na Ćemovskom polju, na 2000 ha pruža se i veliki plantažni vinograd od čijeg se grožđa proizvode vrhunska vina kontrolisanog porijekla i kvaliteta, Vranac i Krstač.
Lozova rakija je najbolji ambasador crnogorskih vinograda. Za aromu loze odgovorna je autohtona crnogorska sorta vranac. Jačina rakije iznosi 50 stepeni. Najbolje prija uz pršut, suvo meso i sir. Pije se kao aperitiv, rashlađena. Kruna je vrhunska lozova rakija koja ima prijatnu aromu, čist i harmoničan ukus i izuzetno je pitka. Biotehnički institut u Podgorici proizvodi po specijalnoj recepturi elitnu 'Institutovu lozu'. Peče se samo 6000 do 8000 litara godišnje!

Nikšićko pivo je omiljeno i jedinstveno nacionalno lager pivo koje se proizvodi od 1896. godine.Pravi se od ječma, tvrde planinske vode i gorkog i aromatičnog hmelja. Služi se ohlađeno na temperaturi od 5 ° C. Sadrži 11,8% ekstrakta i % alkohola.